Birincisinde Türkler, yeni dinin birleştirici erki içinde, Doğu uygarlığı dediğimiz İslam uygarlığının kurulup gelişmesinde başlıca etken olmuşlardır.
İkincisinde ise Batı uygarlığının siyasal, sosyal, kültürel ve ekonomik birçok olayların baskısı altında benimsemeye koyulmuşlar ve çok çetin güçlüklerle karşılaşmışlardır, işte Türk edebiyatı tarihini bu dönüm noktalarına göre devirlere ayırıyoruz:
1. İslamlığın kabulüne dek Türk edebiyatı;
2. İslam uygarlığı etkisi altında gelişen Türk edebiyatı;
3. Batı uygarlığı etkisi altında gelişen Türk edebiyatı.
(Agâh Sırrı Levend, Türk Edebiyatı Tarihi)
Türk Edebiyatının Dönemlere Ayrılmasında Başlıca Ölçütler
1. Coğrafi değişim:
Kavimler göçüyle birlikte Türklerin Orta Asya’dan batıya doğru yaptıkları göçlerle geniş bir coğrafyaya yayılmaları ve farklı coğrafi ortamlarda bulunmaları, Türk edebiyatını etkilemiştir.
2. Kültürel değişim:
Türklerin tarih boyunca karşılaştıkları farklı kültürlerden etkilenmeleri Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasında önemli bir ölçüttür. Türk edebiyatı, başlangıçtan günümüze kadar esas olarak üç farklı medeniyetin etkisinde gelişmiştir: Orta Asya medeniyeti (Atlı göçebe-bozkır kültürü), İslam medeniyeti ve Batı medeniyeti.
3. Din değişimi:
Türklerin Göktanrı (Şamanizm), Budizm, Manihaizm gibi dinlerden sonra İslam dinini benimsemeleri Türk edebiyatını derinden etkilemiştir. Özellikle İslamiyetin kabulü sonucunda hem içerik hem de şekil bakımından farklı bir edebiyat anlayışı ortaya çıkmıştır.
4. Dil değişimi: Coğrafi ve kültürel değişmelere paralel olarak Türkçenin lehçe ve şive ayrılıklarıyla birlikte çeşitli dallara ayrılması, Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasında etkili olmuştur.
Toplumların yaşadığı coğrafi çevre, toplum hayatında meydana gelen her türlü toplumsal, siyasi değişme ve gelişmeler edebiyatlarını doğrudan etkilemiştir. Savaşlar, göçler, din ve medeniyet değişiklikleri edebiyata farklı farklı biçimlerde yansımıştır. Bunlara bağlı olarak hâlihazırdaki edebiyatın içeriği ve özelliği değişerek yeni bir edebiyat anlayışı ortaya çıkmış ve egemen olmuştur. Bunun sonucunda edebiyat tarihinde dönemler meydana gelmiştir.
“Yazının İcadı”, “Kavimler Göçü”, “İstanbul’un Fethi” ve “Fransız İhtilali” gibi tarihî olaylar, insanlığı etkilemiş ve toplumlarda köklü değişikliklere yol açmıştır. Bu yüzden tarih bilimi insanlığın geçmişini bir bütün olarak ele almakla birlikte dönemlere ayırarak inceler. Edebiyat tarihçileri; tarih biliminde olduğu gibi “Kavimler Göçü”, “İslamiyet’in Kabulü”, “Tanzimat Fermanı’nın İlanı”, “Cumhuriyet'in İlanı” gibi doğrudan toplumsal, siyasal ve kültürel değişme ve gelişmelere neden olan olayları temel alarak Türk edebiyatını, tarih içinde bir bütünlüğe sahip olduğu hâlde dönemlere ayırarak incelerler.