Rusya ile eski Sovyet devleti Ukrayna arasındaki ilişkiler, Kiev hükümetinin Avrupa Birliği'ne (AB) yaklaşmasının ardından başladı. Kiev'de iktidara gelen Rus yanlısı fraksiyon Viktor Yanukoviç, ülkenin Batı'ya dönmesini engellemek için 2013 yılında AB'nin ittifak anlaşmasını askıya aldığını duyurdu. Karar, Ukrayna tarihinde derin bir krizin başlangıcı oldu.
2013'te "Plaza Olayı" ile Ukrayna'ya veda edin ve yeni bir iç çalkantı yılına girin. Binlerce Batı yanlısı destekçi, Yanukoviç'in kararını protesto etmek için aylardır Merdeka Meydanı'nda toplandı. Rus yanlılarının sokaklara çıkmasıyla zaman zaman çatışmalar patlak verdi. İşler kontrolden çıkınca dönemin Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç Rusya'ya kaçmak zorunda kaldı. Coğrafi olarak, Avrupa ile Rusya arasında yarı yolda kalan Ukrayna nüfusu da Rusya yanlısı ve Batı yanlısı olarak ikiye ayrılıyor.
Olaylar Kırım ve Donbass'a yayıldı. Kırım parlamentosu, askeri üniformalı "silahlı yeşil adamların" baskısı altında ve hiçbir sembol veya sembol olmadan Kırım'ın Rusya'ya ilhakı için referandum düzenlemeye karar verdi. Kırım, yerli Tatarlar ve Ukraynalıların katılımı olmadan 16 Mart 2014'te tartışmalı bir referandumun ardından Rusya tarafından yasadışı bir şekilde ilhak edildi. Rus yanlısı işgal Kırım ile bitmedi. Ukrayna'nın doğusundaki şehirlerde Rus yanlısı ayrılıkçılar sözde devletlerini ilan ettiler. Donbas bölgesindeki Rus yanlılarının yasadışı yönetimi yaklaşık yedi yıldır devam ediyor.
Şubat 2014'te Ukrayna'nın Rus nüfusunun yoğun olduğu Donetsk ve Luhansk (Donbass) bölgelerinde ayrılıkçı gruplar hükümet yanlısı güçlere ağır silahlarla saldırdı. Kiev hükümetine göre, Ukrayna ordusundan bazı silahlara el koyan ayrılıkçılar, Rusya'dan büyük miktarda silah ve mühimmat ile destekleniyor.
Ayrılıkçılar 11 Mayıs 2014'te sözde halk oylarıyla Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti adında iki sözde hükümet kurdular.
Rus askeri araçları ve ağır silahları, Kiev hükümetinin kontrolü kaybettiği Rusya-Ukrayna sınırından Donbass'a girdi. Rusya'nın inkar ettiği durum, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın raporunda da yer alıyor. Rus yanlısı ayrılıkçılar tarafından kontrol edilen Donets ve Luhansk bölgeleri ile Kiev ordusu tarafından kontrol edilen bölgeler arasında bir cephe kuruldu. Yedi yıl boyunca, temas hattında ara sıra çatışmalar yaşandı ve her iki tarafta da kayıplar yaşandı.
Üç yıl sonra, Normandiya Dörtlüsü Liderler Zirvesi 9 Aralık 2019'da Fransa'nın Paris kentinde düzenlendi. Ukrayna, Rusya, Almanya ve Fransa devlet başkanlarının katıldığı zirvede kapsamlı bir ateşkes ve Minsk Anlaşmasına bağlılığın altı çizildi.
Zirveden sonra azalan çatışmalar, kısa bir süre sonra yeniden alevlendi. Rusya, Ukrayna ve AGİT'ten oluşan üçlü bir temas grubu, 27 Temmuz 2020'den itibaren krizi çözmek için kapsamlı bir ateşkes kararı aldı. Bu çerçevede, bazı küçük krizlere rağmen 2021 yılına kadar kapsamlı bir ateşkes sağlandı.
Ancak bu yıl, Rus birliklerinin Ukrayna sınırına askeri yığınağı, Donbas bölgesindeki bitmek bilmeyen çatışmayı bir kez daha yoğunlaştırdı. Bölgedeki kriz, 26 Mart'ta Rus yanlısı ayrılıkçıların dört Ukraynalı askeri öldürmesiyle zirveye ulaştı. Rusya, Ukrayna askerlerinin saldırılar karşısında önlemleri artırmasının ardından sınıra asker konuşlandırdı ve Kırım'ı ilhak etti.
30 Mart'ta Ukrayna parlamentosuna konuşan Ukrayna Genelkurmay Başkanı Ruslan Homchak, Rus silahlı kuvvetlerine ait 28 taburun Ukrayna sınırının kuzeyinde, doğusunda ve Kırım'da askeri tatbikatlara göre Rusya'ya ait olduğunu söyledi. Homchak, bu durumun Ukrayna'nın askeri güvenliğine tehdit oluşturduğunu kaydetti.
Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov, "Rusya kendi takdirine bağlı olarak silahlı kuvvetlerini kendi toprakları içinde hareket ettirmeye karar veriyor. Bu kimseyi rahatsız etmemeli ve tehdit oluşturmamalı" ifadelerini kullandı.
Bu açıklamaların ardından hem Moskova hem de Kiev, Donbass'a yapılan askeri sevkiyatları artırdı.
Ayrıca Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in yakın arkadaşı Viktor Medvechuk'un kontrolünde olduğu iddia edilen üç kanal da Rusya'dan fon sağladıkları gerekçesiyle kapatıldı. Ardından Medvechuk ve çevresine ekonomik yaptırımlar uygulandı. Öte yandan ülke geçtiğimiz günlerde Kırım'ı kurtarmak için bir strateji açıkladı. Bu gelişmeler de gerilimi artıran unsurlar olarak görülüyor.
Rus-Ukrayna savaşı neden başladı?
2013'te "Plaza Olayı" ile Ukrayna'ya veda edin ve yeni bir iç çalkantı yılına girin. Binlerce Batı yanlısı destekçi, Yanukoviç'in kararını protesto etmek için aylardır Merdeka Meydanı'nda toplandı. Rus yanlılarının sokaklara çıkmasıyla zaman zaman çatışmalar patlak verdi. İşler kontrolden çıkınca dönemin Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç Rusya'ya kaçmak zorunda kaldı. Coğrafi olarak, Avrupa ile Rusya arasında yarı yolda kalan Ukrayna nüfusu da Rusya yanlısı ve Batı yanlısı olarak ikiye ayrılıyor.
Olaylar Kırım ve Donbass'a yayıldı. Kırım parlamentosu, askeri üniformalı "silahlı yeşil adamların" baskısı altında ve hiçbir sembol veya sembol olmadan Kırım'ın Rusya'ya ilhakı için referandum düzenlemeye karar verdi. Kırım, yerli Tatarlar ve Ukraynalıların katılımı olmadan 16 Mart 2014'te tartışmalı bir referandumun ardından Rusya tarafından yasadışı bir şekilde ilhak edildi. Rus yanlısı işgal Kırım ile bitmedi. Ukrayna'nın doğusundaki şehirlerde Rus yanlısı ayrılıkçılar sözde devletlerini ilan ettiler. Donbas bölgesindeki Rus yanlılarının yasadışı yönetimi yaklaşık yedi yıldır devam ediyor.
Donbas neden Kiev hükümeti tarafından kontrol edilmiyor?
Şubat 2014'te Ukrayna'nın Rus nüfusunun yoğun olduğu Donetsk ve Luhansk (Donbass) bölgelerinde ayrılıkçı gruplar hükümet yanlısı güçlere ağır silahlarla saldırdı. Kiev hükümetine göre, Ukrayna ordusundan bazı silahlara el koyan ayrılıkçılar, Rusya'dan büyük miktarda silah ve mühimmat ile destekleniyor.
Ayrılıkçılar 11 Mayıs 2014'te sözde halk oylarıyla Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti adında iki sözde hükümet kurdular.
Rus askeri araçları ve ağır silahları, Kiev hükümetinin kontrolü kaybettiği Rusya-Ukrayna sınırından Donbass'a girdi. Rusya'nın inkar ettiği durum, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın raporunda da yer alıyor. Rus yanlısı ayrılıkçılar tarafından kontrol edilen Donets ve Luhansk bölgeleri ile Kiev ordusu tarafından kontrol edilen bölgeler arasında bir cephe kuruldu. Yedi yıl boyunca, temas hattında ara sıra çatışmalar yaşandı ve her iki tarafta da kayıplar yaşandı.
Son gerilim nasıl başladı?
Üç yıl sonra, Normandiya Dörtlüsü Liderler Zirvesi 9 Aralık 2019'da Fransa'nın Paris kentinde düzenlendi. Ukrayna, Rusya, Almanya ve Fransa devlet başkanlarının katıldığı zirvede kapsamlı bir ateşkes ve Minsk Anlaşmasına bağlılığın altı çizildi.
Zirveden sonra azalan çatışmalar, kısa bir süre sonra yeniden alevlendi. Rusya, Ukrayna ve AGİT'ten oluşan üçlü bir temas grubu, 27 Temmuz 2020'den itibaren krizi çözmek için kapsamlı bir ateşkes kararı aldı. Bu çerçevede, bazı küçük krizlere rağmen 2021 yılına kadar kapsamlı bir ateşkes sağlandı.
Ancak bu yıl, Rus birliklerinin Ukrayna sınırına askeri yığınağı, Donbas bölgesindeki bitmek bilmeyen çatışmayı bir kez daha yoğunlaştırdı. Bölgedeki kriz, 26 Mart'ta Rus yanlısı ayrılıkçıların dört Ukraynalı askeri öldürmesiyle zirveye ulaştı. Rusya, Ukrayna askerlerinin saldırılar karşısında önlemleri artırmasının ardından sınıra asker konuşlandırdı ve Kırım'ı ilhak etti.
30 Mart'ta Ukrayna parlamentosuna konuşan Ukrayna Genelkurmay Başkanı Ruslan Homchak, Rus silahlı kuvvetlerine ait 28 taburun Ukrayna sınırının kuzeyinde, doğusunda ve Kırım'da askeri tatbikatlara göre Rusya'ya ait olduğunu söyledi. Homchak, bu durumun Ukrayna'nın askeri güvenliğine tehdit oluşturduğunu kaydetti.
Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov, "Rusya kendi takdirine bağlı olarak silahlı kuvvetlerini kendi toprakları içinde hareket ettirmeye karar veriyor. Bu kimseyi rahatsız etmemeli ve tehdit oluşturmamalı" ifadelerini kullandı.
Bu açıklamaların ardından hem Moskova hem de Kiev, Donbass'a yapılan askeri sevkiyatları artırdı.
Ayrıca Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in yakın arkadaşı Viktor Medvechuk'un kontrolünde olduğu iddia edilen üç kanal da Rusya'dan fon sağladıkları gerekçesiyle kapatıldı. Ardından Medvechuk ve çevresine ekonomik yaptırımlar uygulandı. Öte yandan ülke geçtiğimiz günlerde Kırım'ı kurtarmak için bir strateji açıkladı. Bu gelişmeler de gerilimi artıran unsurlar olarak görülüyor.