Gerek literatürde, gerek Avrupa Birliği belgelerinde, gerekse Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda kabul edilen tüketici hakları, Uluslararası Tüketici Birliği Örgütü tarafından zaman içerisinde geliştirilmiştir. Bu konudaki çalışmalar dikkate alınmak suretiyle Uluslararası Tüketici Birlikleri Örgütü - daha sonraki adıyla Uluslararası Tüketiciler Örgütü - tarafından deklare edilmiş ve genel kabul görmüş, evrensel nitelikte sekiz tüketici hakkı mevcuttur
Temel ihtiyacların karşılanması hakkı
Sağlık ve güvenlik hakkı
Bilgi edinme hakkı
Sesini duyurma hakkı
Mal ve hizmetlerin serbestçe seçilme hakkı
Tazmin edilme hakkı
Eğitilme hakkı
Sağlıklı bir çevreye sahip olma hakkı
Temel İhtiyaçların Karşılanması Hakkı
İnsanın, insan olmasından kaynaklanan ve hayatını sürdürebilmesi için gereken asgari
ihtiyaçları işaret eden bu hak şu kavramları içerir:
- gıda maddesi tüketebilme,
- Giyinme ve kuşanma,
- Barınma (konut hakkı),
-Temel sağlık koşul ile hizmetlerinden yararlanabilme hakkı.
Güvenlik ve Güven Duyma Hakkı
Yine birinci temel hakla bağlantılı olarak ve ihtiyaçlar hiyerarşisinin alt kademesinde
yer alan diğer bir unsur da "güven içerisinde hayatı sürdürme" isteğidir. Güvenlik ve güven
duyma hakkı, bu temel gerçeğe işaret etmekte ve günümüz hayat şartlarına paralel olarak şu unsurları içine almaktadır:
Hayatı idame ve genel sağlığını koruma bakımından tehlikeli ve zararlı etkiler taşıyan ya da sonradan olabilecek,
-Her çeşit mal ve mamüle,
-Tüm hizmetlere,
- Her ölçekte imalat, üretim, süreç, yöntem ve prosedürlerine,
-Aracı ve satıcı işletmelerin ve her hükmün, potansiyel ve/veya fiili tehlikeye sebep olabilecek icraat ile risklerine karşı korunma hakkını iade eder.
Bu hakla ilgili olarak ortaya çıkan vazgeçilemez bir unsur da standardlar ve standardizasyon konusudur. Bu yönüyle, standardlar ve standardlaştırma konuları, tüketici hakları mevzuunun ayrılmaz ve önemli bir parçasıdır.
Bilgi Edinme Hakkı
Satın alınabilir mal ve hizmetler hakkında bilgi sahibi kılınma,
-Yanıltıcı, yanlış ve eksik reklam uygulamalarına karşı korunma,
-Pazarlama karmasının diğer tüm unsurlarında (ambalaj, etiket, promasyonlar, vb.) yanıltıcı, eksik ve yanlış anlayış ile uygulamaları önleme, amaçlarına uygun, düzeltici ve engelleyici tedbirlerle, tüketicinin bilgi edinme hakkı tesis edilmeye çalışılmaktadır.
Seçme Hakkı
Demokrasilerle siyasal yetkiyi kullanacak mercileri özgür iradeleri ile seçen vatandaşların (tüketicilerin) aynı mantık doğrultusunda, istek ve ihtiyaçlarını karşılayacak mamul ve hizmetleri de seçme hakkı bulunmalıdır. Bunun için de kendisine alternatif mamul
ve hizmetler sunulmalı; kısıtlı sayıda ya da alternatifsiz bırakılmamalıdır. Zaten serbest
piyasa ekonomosinin temel mantığı da "mevcut alternatifler arası rekabet yoluyla geliştirme iyileştirme" değil midir.Tüketicinin temel hakları arasında yeralan seçme hakkının
kapsamında;Rekabetçi fiyatlar ve karşılaştırılabilir diğer niteliklere sahip, çok çeşitli mamul
ve hizmetin tüketiciye sunulması,
-Çok çeşitlilik (alternatif) söz konusu olmasa dahi, belirli sahalarda kabul edilebilir fiyat, tatminkar kalite ve servis garantisinin sağlanması unsurları söz konusu edilmektedir.
Temsil Edilme (Sesini Duyurma) Hakkı
Temel bir hak olarak, tüketicinin (sesini duyurma) temsil edilme kapsamında;
-Siyasi otoritenin, sosyo ekonomik politikalarını oluşturmasında dikkate alınmak, etkili olmak
-Kamu kuruluşlarında temsil edilmek,-işletmeler ve onları şemsiyeleri altında toplayan
kurumlarda çıkarları temsil etmek, gerektiğinde müdahil olabilmek,
-işletmelerin değişik aktivitelerinde (tüketici panelinden, yeni ürün geliĢtirmeye kadar….) rol oynamak görüş ve istek bildirmek gibi aktiviteler yer almaktadır.
Tazmin Edilme Hakkı
Tüketicilerin temel hakları arasında, görülen zarar ve/veya ihmal karşılığında tazminata hak kazanma güvencesinin de bulunması hukuk mantığının gereğidir. Temelde, tüketicinin "haklı" taleplerinin, firmalar ve diğer kuruluşlar nezdinde takibe geçilebilmesi ve dikkate alınması olarak belirtilebilecek bu yaklaşım çerçevesinde,
-Kusurlu malların geri alınmasında kolaylık,
-Kusurlu hizmetlerin yeniden görülmesi imkanlarının var olması,
-Kusurlu malların geli alınması mümkün değilse, bedelinin iadesinin sağlanması
-Hukuki temellere dayanılarak, tazminat-zarar-ziyan bedeli ödenmesi hakkının düzenlenmesi,
-Resmi kuruluşlara, hukuki ve moral desteğinin sağlanması unsurları yer
almaktadır.
Gelişmiş ülkelerde, "tazmin edilme hakkı" ile bağlantılı olarak geniş çerçeveli yasal düzenlemelere ve kurumlaşmaya gidildiği görülmektedir.
Eğitilme Hakkı
Hemen her alanda gelişme kaydedilmesinin temel unsuru olarak "eğitim" konusu gösterilmiştir. Çağdaş dünyanın temelinde eğitim yer almaktadır. Tüketici gibi kapsamlı bir
konunun da eğitim çerçevesinden ayrı ele alınması düşünülemez.
Tüketicinin eğitilme hakkı, sorumlu ve bilinçli tüketici olma yolunda;
-Her seviyedeki eğitim öğretim kurumlarında; okullarda bilgilendirme ve eğitilme,
-Bunlar dışında kalan kuruluşlarda ve sosyal organizasyonlar çerçevesinde aydınlatılma ve eğitilme,
-Televizyon, sinema vb. görsel yayın araçları ve basın-yayın aracılığıyla ilgili konularda kamunun bilgilendirilmesi ve aydınlatılması hususlarını kapsamaktadır.
Sağlıklı Bir Çevreye Sahip Olma Hakkı
Sağlıklı bir çevreye sahip olma hakkı çerçevesinde,
-Yaşadığımız hayatın kalitesini arttıracak fiziksel çevreye sahip olma,
-Çevresel tehlikelerden korunma,
-Bugünkü nesiller için olduğu kadar, gelecek kuşaklar için de geçerli sayılabilecek çevreyi koruma ve kollama hakkını muhafaza hususları belirtilmektedir.