Özel hukuk bireylerin ve bunların oluşturdukları toplulukların birbirleriyle olan ilişkilerini eşitlik ve irade serbestisi esaslarına göre düzenleyen kurallardan oluşan hukuk dalıdır. Eşitlik ve irade serbestisi, özel hukukun temel nitelikleridir.
Özel hukukun düzenlediği ilişkilerde her iki taraf da birbirine eşit konumdadır. Bu ilişkide, konumu gereği üstün olan yoktur.
Taraflar, anlaşarak serbest iradeleri ile ilişki kurar (örneğin bir kira sözleşmesi ilişkisi ya da bir alım satım sözleşmesi ilişkisi) ve ilişkilerinin içeriğini (kira bedeli tutarı ve ödeme zamanı ile diğer akdi yükümlülükler gibi) tespit eder. Özel hukuk ilişkilerinde bir taraf diğerine kendi iradesini zorla kabul ettiremez.
Özel hukuk aşağıdaki biçimde alt dallara ayrılabilir.
1. Medeni Hukuk (kişiler hukuku, aile hukuku, eşya hukuku, miras hukuku)
2. Borçlar Hukuku
3. Ticaret Hukuku
4. Devletler Özel Hukuku-Uluslararası Özel Hukuk
5. İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku
6. Medeni Usul Hukuku
7. İcra ve İflas Hukuku
Medeni Hukuk
Kişilerin toplum içinde çeşitli durumlarını, fiillerini, davranışlarını, işlemlerini ve birbirleri ile ilgili ilişkilerini nizama sokan hukuk kurallarına denir. Medeni hukukun düzenleme alanı son derece geniştir. Medeni hukuk kapsamında kişiler hukuku, kişilik, kişiliğin başlangıcı ve sona ermesi, kişinin sahip olduğu ehliyetler ve kişi türleri yer almaktadır. Aile hukuku; nişanlanma, evlenme, hısımlık, nesep (soybağı), evlat edinme ve velayet konuları ile ilgilenir.
Eşya hukuku; kişi ile eşya arasındaki hukuki ve fiili bağ türlerini eşya üzerindeki çeşitli hâkimiyet türlerinin verdiği yetkileri, eşya türleri ve bunlar üzerinde söz konusu hakları konu almıştır. Miras hukuku; kişinin ölümünün ardından başkalarına geçebilecek mal varlığı değerlerini mirasçılığı ve miras ile ilgili çeşitli hususları
konu alır.
Borçlar Hukuku
Aslında medeni hukukun ayrılmaz bir parçası olan borçlar hukuku, kişiler arasındaki borç ilişkilerini düzenleyen özel hukuk alt dalıdır.
Ticaret Hukuku
Kişilerin ticari nitelikteki ilişkilerini düzenleyen hukuk kuralları bütünüdür. Ticaret hukukunun da düzenleme alanı geniş olup ticari işletme hukuku, şirketler hukuku, kıymetli evrak hukuku, deniz ticaret hukuku ve sigorta hukuku gibi bölümlere ayrılır.
Devletler Özel Hukuku-Uluslararası Özel Hukuk
Uluslararası platformda birey ile devlet ya da bireylerin kendi aralarında kurulan ilişki ve ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümü ile ilgilenen özel hukuk dalıdır.
İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku
İşçi ve işveren arasında bir sözleşme ile kurulan çalışma ilişkisinde tarafların sahip olduğu karşılıklı hak ve yükümlülükleri düzenleyen hukuk dalıdır. Bireysel iş hukuku, toplu iş hukuku ve sosyal güvenlik hukuku olarak üç temel dala ayrılır.
Medeni Usul Hukuku
Adliye mahkemelerinin özel hukuk alanında gerçekleştirdikleri yargısal faaliyetlerin şekil, usul ve esaslarını düzenleyen özel hukuk dalıdır. Hukuk davalarının görülmesinde ve hukuk uyuşmazlıklarının çözülmesinde izlenecek usulleri belirleyen hukuk kurallarından oluşur.
İcra ve İflas Hukuku
Medeni usul hukukunu tamamlayan bir hukuk dalıdır. Hukuk mahkemelerinin verdiği kararların icra dairelerince yerine getirilme yöntemlerini belirler. Ayrıca borç ilişkisinde alacaklı taraf alacağını elde edemediğinde icra dairesi vasıtasıyla bu alacağını elde etme ilke ve usullerini düzenler.
Özel hukukun düzenlediği ilişkilerde her iki taraf da birbirine eşit konumdadır. Bu ilişkide, konumu gereği üstün olan yoktur.
Taraflar, anlaşarak serbest iradeleri ile ilişki kurar (örneğin bir kira sözleşmesi ilişkisi ya da bir alım satım sözleşmesi ilişkisi) ve ilişkilerinin içeriğini (kira bedeli tutarı ve ödeme zamanı ile diğer akdi yükümlülükler gibi) tespit eder. Özel hukuk ilişkilerinde bir taraf diğerine kendi iradesini zorla kabul ettiremez.
Özel hukuk aşağıdaki biçimde alt dallara ayrılabilir.
1. Medeni Hukuk (kişiler hukuku, aile hukuku, eşya hukuku, miras hukuku)
2. Borçlar Hukuku
3. Ticaret Hukuku
4. Devletler Özel Hukuku-Uluslararası Özel Hukuk
5. İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku
6. Medeni Usul Hukuku
7. İcra ve İflas Hukuku
Medeni Hukuk
Kişilerin toplum içinde çeşitli durumlarını, fiillerini, davranışlarını, işlemlerini ve birbirleri ile ilgili ilişkilerini nizama sokan hukuk kurallarına denir. Medeni hukukun düzenleme alanı son derece geniştir. Medeni hukuk kapsamında kişiler hukuku, kişilik, kişiliğin başlangıcı ve sona ermesi, kişinin sahip olduğu ehliyetler ve kişi türleri yer almaktadır. Aile hukuku; nişanlanma, evlenme, hısımlık, nesep (soybağı), evlat edinme ve velayet konuları ile ilgilenir.
Eşya hukuku; kişi ile eşya arasındaki hukuki ve fiili bağ türlerini eşya üzerindeki çeşitli hâkimiyet türlerinin verdiği yetkileri, eşya türleri ve bunlar üzerinde söz konusu hakları konu almıştır. Miras hukuku; kişinin ölümünün ardından başkalarına geçebilecek mal varlığı değerlerini mirasçılığı ve miras ile ilgili çeşitli hususları
konu alır.
Borçlar Hukuku
Aslında medeni hukukun ayrılmaz bir parçası olan borçlar hukuku, kişiler arasındaki borç ilişkilerini düzenleyen özel hukuk alt dalıdır.
Ticaret Hukuku
Kişilerin ticari nitelikteki ilişkilerini düzenleyen hukuk kuralları bütünüdür. Ticaret hukukunun da düzenleme alanı geniş olup ticari işletme hukuku, şirketler hukuku, kıymetli evrak hukuku, deniz ticaret hukuku ve sigorta hukuku gibi bölümlere ayrılır.
Devletler Özel Hukuku-Uluslararası Özel Hukuk
Uluslararası platformda birey ile devlet ya da bireylerin kendi aralarında kurulan ilişki ve ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümü ile ilgilenen özel hukuk dalıdır.
İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku
İşçi ve işveren arasında bir sözleşme ile kurulan çalışma ilişkisinde tarafların sahip olduğu karşılıklı hak ve yükümlülükleri düzenleyen hukuk dalıdır. Bireysel iş hukuku, toplu iş hukuku ve sosyal güvenlik hukuku olarak üç temel dala ayrılır.
Medeni Usul Hukuku
Adliye mahkemelerinin özel hukuk alanında gerçekleştirdikleri yargısal faaliyetlerin şekil, usul ve esaslarını düzenleyen özel hukuk dalıdır. Hukuk davalarının görülmesinde ve hukuk uyuşmazlıklarının çözülmesinde izlenecek usulleri belirleyen hukuk kurallarından oluşur.
İcra ve İflas Hukuku
Medeni usul hukukunu tamamlayan bir hukuk dalıdır. Hukuk mahkemelerinin verdiği kararların icra dairelerince yerine getirilme yöntemlerini belirler. Ayrıca borç ilişkisinde alacaklı taraf alacağını elde edemediğinde icra dairesi vasıtasıyla bu alacağını elde etme ilke ve usullerini düzenler.