Noterlerin Hak ve Yükümlülükleri
Noterlerin belli hak ve yükümlülükleri vardır. Bunlar aşağıda sıralanmıştır.
Noterlerin Hakları
Hukukta en temel belki de en önemli kavramlardan biri de haktır. Kanundaki niteliğinden de anlaşılacağı üzere bir kamu hizmeti veren noterlerin de görevlerini yerine getirirken sahip oldukları birtakım haklar 1512 sayılı Noterlik Kanunu’nda belli kısım ve bölümlerde sıralanmıştır. Noterlerin haklarına ilişkin hükümler, farklı ücret hakkı, izin hakkı, mazeret izin hakkı ve
hastalık istirahati olarak dört başlık altında incelenir.
1. Ücret Hakkı
Her ne kadar noterlik bir kamusal faaliyet olsa da noterler, Noterlik Kanunu ve ücret tarifesindeki esaslara göre hizmet alan kişilerden ücret alırlar. Aşağıda maddeler halinde belirtilen işlerde ödenecek ücretler Türkiye Noterler Birliğinin mütalaası alındıktan sonra Adalet Bakanlığı tarafından düzenlenecek bir tarife ile tespit edilir:
-Noterlik Kanunu (madde 112/1) gereği noterlerin yaptıkları işlemlere ait harç üzerinden hesaplanacak ücretleri ile vasiyetname ve vakıf senedi düzenlenmesinden alınacak ücretler
-Yazı, bir dilden diğer dile veya bir yazıdan diğer yazıya çevirme, karşılaştırma
-Tescil
-Emanetlerin saklanması
-Kanunlarda harç, vergi ve resimlerden bağışık olduğu yazılı olan işlemler
-Defter onaylanması
-Kanunun ücret almayı öngördüğü sair işlemlerden alacakları ücretler
-Noterlerle, imzaya yetkili vekillerinin yol ödeneğinin miktarı
Noterler, gördükleri hizmet karşılığında devletten veya katma bütçeli bir kuruluştan maaş veya ücret almamaktadır. Bunun yerine yaptıkları iş ve işlemler karşılığında ilgililerden, Noterlik Kanunu ve ücret tarifesindeki esaslara göre ücret almaktadır. Bu çerçevede tarifeye uygun olarak noterlerin ücret adıyla elde ettikleri gelirleri şöyle sıralamak mümkündür:
-Noter ücreti
-Düzenleme ücreti
-Yazı ücreti
-Bildirim yazı ücreti
-Çevirme ücreti
-Karşılaştırma ücreti
-Tescil ücreti
-Emanetlerin saklanması ücreti
-Defter onaylama ücreti
-Yol ödeneği
-Memur vasıtası ile tebliğ ücreti
-Sair ücret
2. İzin Hakkı
Noterlerin izin hakları kıdemlerine göre düzenlenmiştir. Noterlerin yıllık izin süresi, hizmeti altı aydan 10 yıla kadar (on yıl dâhil) olanlar için 30 gün; daha fazla hizmeti olanlar için de 40 gündür. Bu sürelere, gidiş ve dönüş süreleri dâhildir. Yıllık izin Adalet Bakanlığı tarafından verilir. Birbirini izleyen iki yılın izni bir arada verilebilir. Bu takdirde önceki yıllara ait kullanılmamış izin hakları düşer.
Haklı bir engeli olmaksızın, iznini 15 gün geçiren noterler, noterlik mesleğinden istifa etmiş sayılır. İznini bu süreden yani 15 günden az geçirmiş veya görevinden izinsiz olarak ayrılmış olanlar hakkında disiplin cezası uygulanır. Böyle bir durumda ilk defasında en çok kınama cezası verilebilir.
3. Mazeret İzni Hakkı
Noterlerin yıllık izinlerinin yanında bir de mazeret izinleri vardır. Noterlik Kanunu’nun 57’nci maddesinin üçüncü ve dördüncü fıkraları iki değişik mazeret izni düzenlemiştir. Bunlar kişisel mazeret izni ve mesleki mazeret iznidir.
Kişisel mazeret izni
Haklı bir engeli bulunmak şartıyla noterlere, noterliğin bulunduğu yer Cumhuriyet savcısı tarafından, gidiş geliş dâhil olmak ve 10 günü geçmemek üzere mazeret izni verilebilir. Bu şekilde alınan izinlerin toplamı, 20 günü aştığı takdirde aşan miktar yıllık izinden düşülür.
Mesleki mazeret izni
Türkiye Noterler Birliği organlarında çalışmak yahut Türkiye Noterler Birliği veya Adalet Bakanlığınca verilen görevler dolayısıyla işinin başından ayrılmak zorunda kalan noter, noterliğin bulunduğu yerin Cumhuriyet savcısına
haber verilmesi şartı ile işin gerekli kıldığı süre için izinli sayılır. Bu izinler, hiçbir suretle yıllık izinden indirilemez. Mazeret izni birinci durumda yani kişisel mazerette Cumhuriyet savcılığından alınmakta, ikinci durumda yani Adalet Bakanlığı ve yahut noterler birliğindeki görevlerinde ise Cumhuriyet savcılığına haber vererek kullanmaktadırlar. Ancak her iki hâlde de derhal Adalet Bakanlığına bildirilmesi gerekir.
4. Hastalık İstirahati
Noterler, hastalıkları nedeniyle alacakları rapor üzerine, hizmet sürelerine göre aşağıdaki esaslar dâhilinde izinli sayılır:
-Beş yıla kadar (beş yıl dâhil) hizmeti olanlara üç aya kadar,
-Beş yıldan on yıla kadar (on yıl dâhil) hizmeti olanlara altı aya kadar,
-On yıldan daha çok hizmeti olanlara bir yıla kadar izin verilir.
Bu süreler sonunda hastalıklarının devam ettiği, resmî
sağlık kurullarının raporu ile belgelendirilen noterlerin izinleri, iki katı kadar uzatılabilir. Yani hizmet süreleri beş yıla kadar olanlar, üç aylık süreleri altı aya; hizmet süreleri beş yıldan on yıla kadar olanlar, altı aylık süreleri bir yıla; hizmet süreleri on yıldan fazla olanlar, bir yıllık istirahat sürelerini iki yıla kadar hastalık istirahati olarak kullanabilirler. Bu sürelerin sonunda da iyileşemeyen, hastalıkları devam eden noterlerin görevlerine Adalet Bakanlığınca son verilir. Noterlerin normal yıllık izinleri, mazeret izni veya hastalık izinleri nedeniyle noterlikteki görevine ara verilmesi hâlinde Noterlik Kanunu’nun 35. maddesi çerçevesinde işler vekâleten yürütülür.
Noterlerin Yükümlülükleri
Noterlerin yükümlülükleri aşağıda sıralanmıştır.
1. Noterlik Görevi ile Birleşmeyen ve Noterlerin Yapmakta Yasaklı Oldukları İşler
Noterlik Kanunu (madde 50) “Hiçbir hizmet ve görev noterlikle birleşemez; yargı mercilerinin vereceği işlerle, ilim ve hayır kuruluşları başkan ve üyeliklerini, hakemlik, vasiyeti tenfiz memurluğu ayrıktır.” diyerek noterlerin yargı mercilerinin vereceği işlerle, ilim ve hayır kuruluşları başkan ve üyeliklerini, hakemlik, vasiyeti tenfiz memurluğu durumlarını istisna olarak sıralamıştır.
Noterler borsa oyunu oynamak, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu (madde 28/1) gereği ticaret yapmak, kefil olmak, kendilerine ait ücretlerden herhangi bir şekilde indirim yapmak, aracı kullanmak, reklam ve rekabet niteliğinde bir eylemde bulunmak ve her ne suretle olursa olsun noterlik ücreti hususunda kendi aralarında sözlü veya yazılı anlaşma yapmaktan yasaklıdırlar.
2. Noterlerin Çalışma Saatleri
Noterlik dairesinde günlük çalışma, o yerdeki diğer resmî dairelerle birlikte başlar.
noter odaları, odada üye bulunan noterliklerin günlük çalışma ve tatil saatini, odanın her yılki olağan genel kurul toplantısında, bir yıl süre ile uygulanmak üzere tespit eder ve Türkiye Noterler Birliği ile Adalet Bakanlığına bildirir. Noterlik dairesindeki iş kabulü süresi o yerdeki diğer resmî dairelerden en çok bir saat daha fazla olabilir. Noterler, 52’nci madde hükümleri haricinde günlük çalışma süreleri dışında iş kabul edemezler.
3. Noterlerin Tatilde İş Yapma Yasaklığı ve Ayrık Hâller
Noterlerin tatil ve iş günlerinde belirtilen tatil saatlerinin dışında herhangi bir noterlik faaliyeti göstermeleri yasaktır. Ancak noterler tatil günlerinde ve iş günlerinin tatil saatlerinde sadece vasiyetname tanzim ve tasdiki veya gecikmesinde zarar riski bulunan noterlik işlemlerini yapabilirler. Tatil gün ve saatlerinde iş yapılması sebebinin evrakta gösterilmesi ve bu işlemin yevmiye defterinin tatilden sonraki ilk numarasına kaydedilmesi zorunludur.
4. Emredici Hükümlere Uyma Zorunluluğu
Noterler, kanunların emredici hükümlerine aykırı hususlarda işlem yapamazlar. Bu hüküm, imza onaylaması yapılan işlemlerin içeriği hakkında da uygulanır.
5. Meslek Sırrı
Noter ve noterlik kâtipleri, görevleri dolayısıyla öğrendikleri sırları, kanunların emrettiği hâller dışında açıklayamazlar. Çünkü noterler, adalet dağıtımında her ne kadar avukatlar gibi kurucu unsur olarak sayılmasalar da ifa ettikleri görev, toplumdaki herkesin noterlere tereddütsüz güvenmesini gerektirmektedir.
6. Evrak ve Defterlerin Gizliliği
Noterlik evrak ve defterleri mahkeme, sorgu hâkimliği ve Cumhuriyet savcılıklarınca veya resmî daireler tarafından, konusu da belirtilmek suretiyle, noterlikte soruşturmaya yetkili kılınan kimselerce incelenebilir.
Noterlik evrak ve defterlerinin daire dışına çıkarılabilmesi, mahkemenin veya sorgu hâkiminin kararıyla mümkündür. Mahkeme veya sorgu hâkimi, evrakın dava sonuna kadar dosyada kalmasına karar verirse bu takdirde evrakın bir örneği çıkartılıp aslına uygunluğu onaylanarak aslı yerinde saklanmak üzere notere verilir.
Noterin bulunduğu yerde inceleme imkânı bulunmaması sebebiyle evrakın, başka bir yere gönderilmesi gerekiyorsa noterin bulunduğu yerin
hukuk hâkimliğinin onaylayacağı örnek, aynı şekilde saklanır.
Soruşturma yetkisi bulunan kişilerle Cumhuriyet savcılarının isteyecekleri örnekler, noterlik ücretine tabi değildir. Diğer resmî mercilere verilecek örneklerden yalnızca yazı ücreti alınır.
7. Yaş Tahdidi
Noterler, 65 yaşını tamamladıklarında, yaş sınırlamasına tabi tutulurlar. Kendileri istemese bile yaş sınırlaması nedeniyle emekliye ayrılırlar.