Dünya yaşamı dinamik, değişken ve karmaşık bir yapıdadır. Bundan dolayı toplumsal ilişkiler, yaşantılar değişmekte ve toplum beklentileri artmaktadır. Karmaşıklaşan, çeşitlenen, bir yanıyla benzeşirken diğer yanıyla farklılaşan bir toplumsal yaşam oluşmaktadır. Bu toplumsal yaşam dünyasında bireyler ile gruplar, ilişkilerine ve davranışlarına yön verecek ilkelere, rehberlere ve düzenlemelere ihtiyaç duymaktadır.
Yaşamın birçok alanında ortaya çıkan değişimlere ayak uydurmak için “iyi olan ne?”, “ne yapmalı/ yapmamalı?” ve “niçin yapmalı/yapmamalı?” gibi sorulara yanıtlar arayarak mesleki düzenlemeler yapılmaktadır. Böyle bir ortamda meslek mensuplarının davranışlarına yön verecek veya rehberlik edecek birtakım standartlara, normlara ve düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır.
Etik kavramı kelime kökeni olarak; Yunanca’dan “örf, adap, ahlak, töre, karakter ile ilgili/ahlaka ilişkin” anlamındaki ethos/ethikos kelimesinden gelmektedir. Türk Dil Kurumuna göre etik, “çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü ve töre bilimi” olarak tanımlanmaktadır.
Etik, bir meslek üyesi olarak ne yapılması, nasıl davranılması adına neleri yapıp nelerden kaçınılması gerektiği ile ilgilenir. Etik ilkeler ise topluma hizmet sunan kişilerin; amaçlarını gerçekleştirmek adına her türlü yöntem ve aracı kullanmalarına izin vermeyen, uymak zorunda oldukları davranış kurallarını belirleyen uygulama standartlarıdır. Etik ilkeler, meslek üyelerinin kararların uygulamalarında kılavuzluk eder, sorunlarını çözmelerinde alternatifler sunar. Ayrıca kabul edilir veya kabul edilemez davranışlar hakkında bilgiler verir.
Bir kurumda çalışan bireyler tarafından kabul edilen “resmî” ve “resmî olmayan” davranışsal kontrol sistemi ise örgüt etiğidir. Çalışılan kurumdaki ödül sistemleri, önlemler ve ilkeler resmî; kurumdaki çalışanların paylaştığı inançlar, kurallar ve uygulamalar ise resmî olmayan davranışsal unsurlardır.
Etik ile bağlantılı diğer kavramlar; değer, ahlak, ilke, etik kod, kural, standarttır.
Değer: Bir düşünce, bir inanç, kişi, nesne ya da davranışın değerliliği, doğruluğu, gerçek ve güzelliği hakkındaki bireysel algıdır.
Ahlak: Toplum içindeki bireylerin uyması gereken davranış, değer veya eylemlerdir. Etik, bir ahlak felsefesidir fakat ahlak etiğin araştırma konusudur.
İlke: Davranışları yönlendiren temel görüştür.
Etik Kod: Bir mesleğin meslektaşlık bağı ile tutunmuş üyelerinin kabul ettiği rehber ilkedir.
Kural: Davranışlara yön veren ilkedir.
Standart: Beklenen davranışların sergilenmesi ve istenmeyen davranışlardan kaçınılmasında rehberlik eden sistemdir.
Tıp Etiği ve İlkeleri
Tıp etiği ilkeleri uluslararası kabul görmüş ilkeler üzerine kurulmuştur. Doğanın en karmaşık varlığı/varoluşu olan bireye hizmet sunan sağlık personeli; nasıl bir tutum, davranış ve eylem biçimini benimseyeceğini bilmek durumundadır. Ülkemizde etik ilkeler toplumun değer yargıları, ulusal/ uluslararası insan hakları ve etik belgeleri ile meslek örgütlerinin etik çalışmaları göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Bu ilkelerin mesleki ve toplumsal değişimle birlikte değişebilir olduğu da vurgulanmıştır
• Öncelikle zarar vermeme ilkesine uyar.
• Sağlık hizmeti sunarken, aldığı eğitim ve edindiği deneyim ile sahip olduğu bilgi, beceri ve imkânlarının tamamını kullanarak en iyi ve faydalı olacak şekilde planlama ve uygulama yapar.
2. Daima en üst düzeyde hizmet vermeye gayret eder.
3. Hizmet verdiği bireylerin kişilik haklarına ve mahremiyetine saygı gösterir.
• Hastanın kendi sağlığı ile ilgili kararı kendisinin vermesi hakkına saygı duyar. Bunun için hastaya, sağlık durumu hakkında, hastanın kültürel, toplumsal ve ruhsal durumuna özen göstererek doğru ve yeterli bilgilendirme yapar.
• Hastanın; ırkı, etnik kökeni, kültürü, politik görüşü, dini, inancı, mesleği, sosyal durumu, medeni hali, cinsiyeti, yaş ve sağlık durumu, doğduğu yer, yaşam tarzı, zihinsel ya da fiziksel yeteneği, ekonomik konumu ya da diğer tutumları temelinde ayrımcılık yapmaz.
• Mevcut kaynakların dağıtımını; birey, grup veya toplulukların gereksinimlerini dikkate alarak, hakkaniyet, adalet, eşitlik ve tarafsızlık ilkeleri çerçevesinde yapar.
• Hastanın sağlık durumu, tanısı, hastalığın seyri ve tedavisi hakkındaki tüm tanımlanabilen bilgiler ile diğer tüm kişisel bilgileri, ölümünden sonra bile gizli tutar. Aynı zamanda, sağlık hizmeti alanların bilgi, beden ve düşünce mahremiyetine saygı gösterir.
4. Mesleğini meşruiyet ve dürüstlük çerçevesinde uygular.
• Sağlık hizmetini, almış olduğu eğitim, edindiği bilgi, deneyim ve bilimsel görüşler doğrultusunda sosyokültürel değerleri dikkate alarak yürütür.
• Bireye ve topluma karşı dürüst davranır, aldatıcı olmaz.
• Sağlık hizmet sunumunda; birey ve toplumu, bilimsel araştırma veya eğitim faaliyetleri ile belli bir uygulamayı kişi ya da kuruma yönlendirme yoluyla çıkar aracı olarak kullanmaz
Yaşamın birçok alanında ortaya çıkan değişimlere ayak uydurmak için “iyi olan ne?”, “ne yapmalı/ yapmamalı?” ve “niçin yapmalı/yapmamalı?” gibi sorulara yanıtlar arayarak mesleki düzenlemeler yapılmaktadır. Böyle bir ortamda meslek mensuplarının davranışlarına yön verecek veya rehberlik edecek birtakım standartlara, normlara ve düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır.
Etik kavramı kelime kökeni olarak; Yunanca’dan “örf, adap, ahlak, töre, karakter ile ilgili/ahlaka ilişkin” anlamındaki ethos/ethikos kelimesinden gelmektedir. Türk Dil Kurumuna göre etik, “çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü ve töre bilimi” olarak tanımlanmaktadır.
Etik, bir meslek üyesi olarak ne yapılması, nasıl davranılması adına neleri yapıp nelerden kaçınılması gerektiği ile ilgilenir. Etik ilkeler ise topluma hizmet sunan kişilerin; amaçlarını gerçekleştirmek adına her türlü yöntem ve aracı kullanmalarına izin vermeyen, uymak zorunda oldukları davranış kurallarını belirleyen uygulama standartlarıdır. Etik ilkeler, meslek üyelerinin kararların uygulamalarında kılavuzluk eder, sorunlarını çözmelerinde alternatifler sunar. Ayrıca kabul edilir veya kabul edilemez davranışlar hakkında bilgiler verir.
Bir kurumda çalışan bireyler tarafından kabul edilen “resmî” ve “resmî olmayan” davranışsal kontrol sistemi ise örgüt etiğidir. Çalışılan kurumdaki ödül sistemleri, önlemler ve ilkeler resmî; kurumdaki çalışanların paylaştığı inançlar, kurallar ve uygulamalar ise resmî olmayan davranışsal unsurlardır.
Etik ile bağlantılı diğer kavramlar; değer, ahlak, ilke, etik kod, kural, standarttır.
Değer: Bir düşünce, bir inanç, kişi, nesne ya da davranışın değerliliği, doğruluğu, gerçek ve güzelliği hakkındaki bireysel algıdır.
Ahlak: Toplum içindeki bireylerin uyması gereken davranış, değer veya eylemlerdir. Etik, bir ahlak felsefesidir fakat ahlak etiğin araştırma konusudur.
İlke: Davranışları yönlendiren temel görüştür.
Etik Kod: Bir mesleğin meslektaşlık bağı ile tutunmuş üyelerinin kabul ettiği rehber ilkedir.
Kural: Davranışlara yön veren ilkedir.
Standart: Beklenen davranışların sergilenmesi ve istenmeyen davranışlardan kaçınılmasında rehberlik eden sistemdir.
Tıp Etiği ve İlkeleri
Tıp etiği ilkeleri uluslararası kabul görmüş ilkeler üzerine kurulmuştur. Doğanın en karmaşık varlığı/varoluşu olan bireye hizmet sunan sağlık personeli; nasıl bir tutum, davranış ve eylem biçimini benimseyeceğini bilmek durumundadır. Ülkemizde etik ilkeler toplumun değer yargıları, ulusal/ uluslararası insan hakları ve etik belgeleri ile meslek örgütlerinin etik çalışmaları göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Bu ilkelerin mesleki ve toplumsal değişimle birlikte değişebilir olduğu da vurgulanmıştır
Ülkemizde Sağlık Meslek Mensupları İçin Temel İlkeler
1. Bireylerin ve toplumun sağlığını birinci önceliği sayar.• Öncelikle zarar vermeme ilkesine uyar.
• Sağlık hizmeti sunarken, aldığı eğitim ve edindiği deneyim ile sahip olduğu bilgi, beceri ve imkânlarının tamamını kullanarak en iyi ve faydalı olacak şekilde planlama ve uygulama yapar.
2. Daima en üst düzeyde hizmet vermeye gayret eder.
3. Hizmet verdiği bireylerin kişilik haklarına ve mahremiyetine saygı gösterir.
• Hastanın kendi sağlığı ile ilgili kararı kendisinin vermesi hakkına saygı duyar. Bunun için hastaya, sağlık durumu hakkında, hastanın kültürel, toplumsal ve ruhsal durumuna özen göstererek doğru ve yeterli bilgilendirme yapar.
• Hastanın; ırkı, etnik kökeni, kültürü, politik görüşü, dini, inancı, mesleği, sosyal durumu, medeni hali, cinsiyeti, yaş ve sağlık durumu, doğduğu yer, yaşam tarzı, zihinsel ya da fiziksel yeteneği, ekonomik konumu ya da diğer tutumları temelinde ayrımcılık yapmaz.
• Mevcut kaynakların dağıtımını; birey, grup veya toplulukların gereksinimlerini dikkate alarak, hakkaniyet, adalet, eşitlik ve tarafsızlık ilkeleri çerçevesinde yapar.
• Hastanın sağlık durumu, tanısı, hastalığın seyri ve tedavisi hakkındaki tüm tanımlanabilen bilgiler ile diğer tüm kişisel bilgileri, ölümünden sonra bile gizli tutar. Aynı zamanda, sağlık hizmeti alanların bilgi, beden ve düşünce mahremiyetine saygı gösterir.
4. Mesleğini meşruiyet ve dürüstlük çerçevesinde uygular.
• Sağlık hizmetini, almış olduğu eğitim, edindiği bilgi, deneyim ve bilimsel görüşler doğrultusunda sosyokültürel değerleri dikkate alarak yürütür.
• Bireye ve topluma karşı dürüst davranır, aldatıcı olmaz.
• Sağlık hizmet sunumunda; birey ve toplumu, bilimsel araştırma veya eğitim faaliyetleri ile belli bir uygulamayı kişi ya da kuruma yönlendirme yoluyla çıkar aracı olarak kullanmaz