Özel hukuk, en genel anlamda, kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini, eşitlik ve irade serbestisi esasına göre düzenleyen hukuk kuralları bütünüdür. Daha ayrıntılı şekilde, gerçek ve tüzel özel hukuk kişilerinin ve kamu otoritesi kullanılmaması şartıyla kamu kurumlarının kendi aralarındaki veya özel kişilerle aralarındaki ilişkileri eşitlik ve irade serbestisi esasına göre düzenleyen bir hukuk dalıdır
ÖZEL HUKUKUN TEMEL İLKELERİ
Özel hukuk aşağıda anlatılan temel ilkeler üzerine inşa edilmiştir.
Bireysel Fayda
Özel hukukta, hukuk kuralları herkes içindir; ancak o haklardan yararlanmak kişiseldir. Örneğin; okul, park, yeşil alan gibi kamusal alanlarda o hizmete erişebilecek kişilerin hepsi o hakkı kullanabilir. Oysa kendi arazisine konut yapan bir kimsenin inşa ettiği konuttan kendisi veya kendisinin rıza göstereceği kişiler faydalanabilmektedir.
Eşitler Arası İlişki
Özel hukuk kişileri arasında bir altlık - üstlük ilişkisi söz konusu değildir. Kanun önünde herkes eşittir. Örneğin, A ve B arasında bir hukuki uyuşmazlık olduğunda, bu uyuşmazlığın çözümünde A da B de kanun önünde eşittir. Yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, sosyal konum gibi ayrım gözetilemez. Bu nedenle, her ikisi de aynı hukuk kurallarına tabidirler. “Adaletin terazisi” simgesi dünyanın neredeyse her yerinde insanların zihninde “kanun önünde eşit değerlendirilme” fikrini canlandırır
İrade Serbestisi
İrade serbestisi, tarafların kendi iradeleri doğrultusunda aralarındaki hukuki ilişkileri düzenleyebileceklerini ifade etmektedir. Özel hukukta hiç kimse istemediği bir şeyi yapmak için zorlanamaz. Zorlanması hâlinde kanunlar ihlal edilmiş olur. Örneğin, kimse zorla aracını satmaya veya o aracı almaya zorlanamaz.
İzin Vericilik
Özel hukukta kanunla yasaklanmayan her şey serbesttir. Ayrıca bir izin alınmasına gerek yoktur. Kanunen yasak olmayan bir şey, istendiğinde kişi tarafından yapılabilir.
İsteğe Bağlı Harekete Geçme
Özel hukukta kişinin iradesi olmadan bir işlem gerçekleştirilmemesi esastır. Örneğin, S kişisine ait on dönüm arazinin bir kısmına, S’nin bilgisi dışında başkaları tarafından tahıl ekilmiş ve arazideki ağaçlar kesilmiştir. Bu durum açıkça hukuka aykırı olmasına rağmen, konu ile ilgili olarak S’nin şikâyeti olmadan yargı harekete geçmez. Hakkını arayıp aramamak kişinin takdirine bırakılmıştır.
Belirtilen ilkelerin yanında, hukukun genel ilkeleri olarak ifade edilen;
• İyiniyet,
• Kimsenin kendi davasında hâkim olamayacağı,
• Kimsenin kendi hakkından fazlasını devredemeyeceği,
• Kesinleşmiş mahkeme kararlarının nihailiği,
• Kimsenin kendi kusurundan hak çıkaramayacağı,
• Hakkın suistimalinin hukukça korunamayacağı,
• Kazanılmış haklara saygı,
• Sebepsiz zenginleşmenin hukuken korunamayacağı ilkeleri özel hukukta da geçerlidir.