Bir hukuksal işlemin hukuk kurallarınca öngörülen koşullara uyulmadan yapılması ve işlemin hukuken geçersiz olması sonucunu doğurmasıdır. Hukuksal geçersizlik;
● Yetkiye
● Şekle
● İçeriğe ilişkin olabilir.
Örneğin, yetkili memur önünde yapılmayan evlilikler geçersizdir (Yetki).
El yazılı vasiyetnamenin elle yazılmaması; imza gerektiren işlemlerde imza eksikliği (Şekli).
Konusu ahlaka ve kamu düzenine aykırı sözleşmeler yapılması (İçerik).
Hükümsüzlük üç şekilde ortaya çıkar.
a) Yokluk
Hukuksal bir işlemin hiç gerçekleştirilmemiş ve hukuk alanında doğmamış sayılmasıdır. Bu durum hükümsüzlüğün en ağır türüdür. Yetkili resmi memur önünde gerçekleştirilmeyen evlilik, aynı cinsten iki kişinin nişanlanması, tamamen yetkisiz bir kişiye verilen şikâyet dilekçesi yokluk yaptırımına bağlı hukuki işlemlerdir.
b) Butlan
Butlan, bir hukuki işlemin kurucu unsurlarında herhangi bir eksiklik bulunmazken geçerlilik şartlarını taşımaması olarak ifade edilir. Mutlak butlan ve nispi butlan olmak üzere ikiye ayrılır. Bir hukuki işlemin kurucu unsurları vardır. Bu kurucu unsurlar bakımından, hukukun emredici hükümlerine aykırı davranıldığı ancak bu hukuka aykırılığın yokluk yaptırımını gerektirecek kadar ağır olmadığı hâllerde mutlak butlan (kesin hükümsüzlük) söz konusudur. Yokluğa tabi işlemler, hukuk dünyasında hiç var olmamış sayılırken mutlak butlana tabi hukuki işlemler, hukuk dünyasında var olmuş kabul edilir. Bunların geçersizliklerinin sağlanması için mutlak butlanla hükümsüzlüklerine yargısal merciler tarafından karar verilmesi gerekir.
Örneğin; evli olan kimse ikinci kez evlendiğinde, ikinci evlilik mutlak butlanla hükümsüzdür. Ancak bu durumun mahkemece tespit edilerek ikinci evliliğin iptali gerekir.
Nispi butlan (Göreceli hükümsüzlük, İptal edilebilirlik), hukuki işlemin gerçekleştirilmesinde hukuka aykırılık olmakla birlikte bu işlemin geçerli olup olmayacağının işlemden etkilenen kimsenin iradesine bırakılmasına imkân tanıyan bir yaptırım türüdür. Bu hükümsüzlük türünde söz konusu işlem, bünyesinde hukuka aykırılık barındırmaktadır. Ancak bu hukuka aykırılık yokluk veya mutlak butlana tabi işlemlerde olduğu kadar ağır değildir. Bu nedenle hukuka aykırı işlemden etkilenen kimsenin iradesi ile işlem düzeltilebilmekte ya da tamamen geçersiz sayılabilmektedir.
Örneğin; internet üzerinden alınan bir kazağın renginin katalogdakinden farklı olarak gelmesi üzerine ürünü satın alan kişi, yapılan sözleşmenin iptalini isteyebilmektedir.
c) Askıda Hükümsüzlük
Ergin olmayan kişilerin velisi, vasisi veya yasal temsilcisinin onayı olmadan yaptığı işlemlerdir.
Örneğin, 18 yaşından küçük bir çocuğun telefon alması durumunda ailesi bu durumu kabul etmezse sözleşme geçersiz sayılır. Bu durumda telefonun iadesi yapılır. Fakat zarar çıkmışsa alan taraf o zararı karşılamakla yükümlüdür
● Yetkiye
● Şekle
● İçeriğe ilişkin olabilir.
Örneğin, yetkili memur önünde yapılmayan evlilikler geçersizdir (Yetki).
El yazılı vasiyetnamenin elle yazılmaması; imza gerektiren işlemlerde imza eksikliği (Şekli).
Konusu ahlaka ve kamu düzenine aykırı sözleşmeler yapılması (İçerik).
Hükümsüzlük üç şekilde ortaya çıkar.
a) Yokluk
Hukuksal bir işlemin hiç gerçekleştirilmemiş ve hukuk alanında doğmamış sayılmasıdır. Bu durum hükümsüzlüğün en ağır türüdür. Yetkili resmi memur önünde gerçekleştirilmeyen evlilik, aynı cinsten iki kişinin nişanlanması, tamamen yetkisiz bir kişiye verilen şikâyet dilekçesi yokluk yaptırımına bağlı hukuki işlemlerdir.
b) Butlan
Butlan, bir hukuki işlemin kurucu unsurlarında herhangi bir eksiklik bulunmazken geçerlilik şartlarını taşımaması olarak ifade edilir. Mutlak butlan ve nispi butlan olmak üzere ikiye ayrılır. Bir hukuki işlemin kurucu unsurları vardır. Bu kurucu unsurlar bakımından, hukukun emredici hükümlerine aykırı davranıldığı ancak bu hukuka aykırılığın yokluk yaptırımını gerektirecek kadar ağır olmadığı hâllerde mutlak butlan (kesin hükümsüzlük) söz konusudur. Yokluğa tabi işlemler, hukuk dünyasında hiç var olmamış sayılırken mutlak butlana tabi hukuki işlemler, hukuk dünyasında var olmuş kabul edilir. Bunların geçersizliklerinin sağlanması için mutlak butlanla hükümsüzlüklerine yargısal merciler tarafından karar verilmesi gerekir.
Örneğin; evli olan kimse ikinci kez evlendiğinde, ikinci evlilik mutlak butlanla hükümsüzdür. Ancak bu durumun mahkemece tespit edilerek ikinci evliliğin iptali gerekir.
Nispi butlan (Göreceli hükümsüzlük, İptal edilebilirlik), hukuki işlemin gerçekleştirilmesinde hukuka aykırılık olmakla birlikte bu işlemin geçerli olup olmayacağının işlemden etkilenen kimsenin iradesine bırakılmasına imkân tanıyan bir yaptırım türüdür. Bu hükümsüzlük türünde söz konusu işlem, bünyesinde hukuka aykırılık barındırmaktadır. Ancak bu hukuka aykırılık yokluk veya mutlak butlana tabi işlemlerde olduğu kadar ağır değildir. Bu nedenle hukuka aykırı işlemden etkilenen kimsenin iradesi ile işlem düzeltilebilmekte ya da tamamen geçersiz sayılabilmektedir.
Örneğin; internet üzerinden alınan bir kazağın renginin katalogdakinden farklı olarak gelmesi üzerine ürünü satın alan kişi, yapılan sözleşmenin iptalini isteyebilmektedir.
c) Askıda Hükümsüzlük
Ergin olmayan kişilerin velisi, vasisi veya yasal temsilcisinin onayı olmadan yaptığı işlemlerdir.
Örneğin, 18 yaşından küçük bir çocuğun telefon alması durumunda ailesi bu durumu kabul etmezse sözleşme geçersiz sayılır. Bu durumda telefonun iadesi yapılır. Fakat zarar çıkmışsa alan taraf o zararı karşılamakla yükümlüdür